Je hebt het vast weleens gezien: een portret met een heerlijk zachte achtergrond waarin lichtjes veranderen in dromerige bolletjes. Of een close-up van een bloem, waarbij alles eromheen vervaagt tot een soort fluweelzachte waas. Die prachtige, kunstzinnige onscherpte heeft een naam: bokeh. En als je er eenmaal op gaat letten, wil je het overal toepassen. Welkom in de betoverende wereld van bokeh fotografie.
Bokeh is de onscherpte van een achtergrond in een foto. Bokeh is vooral van toepassing in portretfotografie, maar kan ook worden gebruikt in andere soorten fotografie, zoals macrofotografie.
Wat is bokeh in de fotografie?
Het woord bokeh komt uit het Japans en betekent simpelweg ‘wazigheid’ of ‘onscherpte’. In fotografie gebruiken we het om te verwijzen naar hoe de onscherpe delen van een foto eruitzien – vooral op de achtergrond, maar soms ook op de voorgrond.
Belangrijk: bokeh is dus niet dat iets onscherp is, maar hoe mooi die onscherpte eruitziet. Het is een artistiek element. Zacht, romig, boterzacht… of juist druk, nerveus of onrustig. Niet alle bokeh is automatisch mooi. En daar zit nou net het leuke van bokeh fotografie: je kunt ermee spelen en het naar je hand zetten.
Waarom is bokeh zo populair in de fotografie?
Bokeh voegt sfeer toe. Het haalt je onderwerp naar voren en zorgt ervoor dat de achtergrond niet afleidt, maar juist iets toevoegt aan het beeld. Een mooie bokeh kan een gewone foto veranderen in een kleine droomwereld. Dat is waarom portretfotografen, macrofanaten en creatieve fotografen zo dol zijn op deze techniek.
Bovendien is het een van de manieren waarop je als fotograaf echt je eigen stijl kunt ontwikkelen. Hoe je met scherptediepte en bokeh werkt, zegt iets over jouw manier van kijken.
Zo creëer je een mooie bokeh
Goed nieuws: bokeh fotografie is geen magie. Met de juiste instellingen en een beetje aandacht kom je al een heel eind. Hier zijn de belangrijkste ingrediënten:
1. Gebruik een groot diafragma
De belangrijkste technische factor bij bokeh fotografie is het diafragma van je lens. Hoe groter het diafragma (oftewel: hoe kleiner het f-getal), hoe kleiner de scherptediepte – en dus hoe zachter je achtergrond wordt.
- Een lens met f/1.4, f/1.8 of f/2.8 is perfect voor bokeh.
- Ook bij f/4 of f/5.6 kun je bokeh krijgen, zeker bij langere brandpuntsafstanden of close-ups.
2. Zorg voor voldoende afstand tussen je onderwerp en achtergrond
Hoe verder de achtergrond van je onderwerp afstaat, hoe onscherper die wordt. Wil je dus echt een dromerige achtergrond? Laat je model een paar meter voor die rij bomen of lantaarns staan. Dat maakt een wereld van verschil.
3. Gebruik een lens met een langer brandpunt voor bokeh fotografie
In principe zijn de meeste lenzen wel geschikt voor bokeh fotografie. Maar een telelens (bijvoorbeeld 85mm, 105mm of 200mm) zorgt voor compressie en maakt het makkelijker om de achtergrond los te trekken van je onderwerp. Perfect voor portretten met bokeh! Probeer dus wat het effect is van het in- en uitzoomen op de bokeh in de achtergrond.
4. Let op het licht
Lichtpuntjes in de achtergrond, zoals kerstlichtjes, zonlicht dat door bladeren valt of reflecties in water, zorgen voor die kenmerkende bokeh-bolletjes. Ga bewust op zoek naar dit soort licht in je compositie, en speel ermee!
Ben je een ochtendmens? Dan weet je vast dat er in de vroege ochtend kleine druppeltjes in het gras zitten. Met een laagstaande zon, is krijg je prachtige bokeh.
De invloed van je lens op bokeh
Niet alle bokeh is hetzelfde. Sommige lenzen geven een superromige, zachte bokeh. Andere zorgen voor een wat drukker of ‘nerveus’ effect. Dit heeft te maken met het optische ontwerp van de lens, de vorm van het diafragma en de coatings op het glas
Een paar lenzen die bekend staan dat ze erg geschikt zijn voor bokeh fotografie:
- Canon 85mm f/1.2 – razend populair bij portretfotografen
- Nikon 105mm f/1.4 – boterzacht, bijna schilderachtig
- Sigma 50mm f/1.4 ART – betaalbaar met prachtige bokeh
Pro tip: kijk ook eens naar het aantal diafragmalamellen van een lens. Hoe meer lamellen, hoe ronder de bokehvormen vaak zijn. Deze objectieven zijn vaak ook wat duurder. Hieronder zie je een foto met bokeh die gemaakt is met een lens zonder afgeronde diafragmalamellen. Daardoor zijn de bokehbollen hoekig.
Bokeh fotografie in de praktijk
Je hoeft echt geen peperdure apparatuur te hebben om aan de slag te gaan met bokeh fotografie. Ook met een 50mm f/1.8 (vaak al te krijgen onder de 150 euro) kun je schitterende resultaten bereiken.
Een paar leuke ideeën om mee te oefenen:
- Portretten in het park, met zonlicht dat door de bomen valt
- Kerstlichtjes of kaarsjes als achtergrond bij een stilleven
- Bloemen met dauw of druppels, gefotografeerd met een groot diafragma
- Straatfotografie in de regen, waarbij autolampen veranderen in zachte lichtcirkels
Tips om je bokeh fotografie nog beter te maken
Bokeh is niet alleen een kwestie van instellingen, maar vooral ook van zien. Zodra je het begint te herkennen en ermee gaat spelen, opent zich een hele wereld van creatieve mogelijkheden. Hier zijn een aantal uitgebreide tips om je bokehfotografie naar een hoger niveau te tillen:
1. Staar je niet blind op de bokeh
Bokeh is geweldig! Die zachte lichtvlekken kunnen je foto echt een magische sfeer geven. Maar… laat je er niet helemaal door meeslepen. Een sterke foto draait om het totaalplaatje: zorg dus dat je onderwerp, compositie én belichting kloppen. En vergeet vooral niet om de ogen van je model haarscherp te houden. Bokeh is een prachtige toevoeging, maar het moet wel het decor blijven – niet de hoofdrolspeler.
Ik herinner me nog een keer dat ik een portret maakte van een collega-fotograaf, ’s avonds in de stad. Het was donker, maar de gevel van een winkel was versierd met kerstlampjes en op de achtergrond flonkerden lichtjes van omliggende gebouwen. Ik zette mijn ‘model’ vlak bij de etalage, in het licht. Zo viel hij mooi op, terwijl de bokeh de sfeer bepaalde. Perfect in balans! Dus onthoud: bokeh is de kers op de taart, niet de taart zelf.
2. Speel met de afstand tussen onderwerp en achtergrond
Hoe verder je onderwerp van de achtergrond af staat, hoe onscherper die achtergrond wordt en dus hoe mooier je bokeh. Zet je onderwerp dus niet pal tegen een muur of struik aan, maar laat er wat ruimte tussen. Zelfs een paar meter verschil maakt al een enorm verschil in de zachtheid van je bokeh.
Oefening: Zet een stoel in het park en maak portretten met verschillende afstanden tot de achtergrond. Je zult verbaasd zijn hoeveel verschil het maakt!
3. Gebruik een lens met langere brandpuntsafstand
Een telelens (zoals 85mm, 105mm of zelfs 200mm) comprimeert je beeld en maakt de achtergrond nóg zachter. Dit is dé reden waarom veel portretfotografen dol zijn op 85mm f/1.8 of 135mm f/2.0: je krijgt een prachtige isolatie van je onderwerp met een romige achtergrond. Heb je geen telelens? Ook met een 50mm-lens kun je prima bokeh creëren, vooral als je dichtbij je onderwerp werkt.
4. Zoek actief naar lichtpuntjes
Licht dat gefilterd wordt door bladeren, kerstlampjes, straatlantaarns in de regen. Het zijn allemaal perfecte ingrediënten voor bokeh fotografie. Dit soort puntlichtjes veranderen in prachtige bokeh-bolletjes zodra je ze onscherp maakt.
Leuke tip: neem een snoer kerstlichtjes mee naar je shoot en hang ze een paar meter achter je onderwerp. Instant sfeer! Deze tip heb ik afgekeken van macrofotograaf Bob Daalder die standaard een snoer met lampjes in zijn fototas heeft zitten.
5. Experimenteer met bokeh in de voorgrond
We denken vaak alleen aan achtergrondonscherpte, maar je kunt ook bokeh in de voorgrond creëren. Houd bijvoorbeeld wat blaadjes, bloemen of een glazen object (zoals een prisma) vlak voor je lens. Als je scherpstelt op je onderwerp, veranderen de voorste elementen in sfeervolle onscherpte. Hierdoor krijgt je foto extra diepte en een mysterieuze gelaagdheid.
6. Gebruik een rustige achtergrond voor zachte bokeh
Drukke patronen of harde lijnen in de achtergrond kunnen de bokeh rommelig maken. Een achtergrond met zachte kleuren, wat bomen, lichtpuntjes of natuurlijke structuren werkt vaak beter. Je kunt ook bewust een hoek kiezen met wat tegenlicht, dat zorgt voor glinsterende accenten in je bokeh fotografie.
7. Let op de vorm van je bokeh
Niet alle bokeh is rond. De vorm van de onscherpe lichtcirkels wordt bepaald door de diafragmavorm van je lens. Hoe meer diafragmalamellen, hoe ronder de bokeh. Sommige vintage lenzen geven zelfs een karakteristieke swirly bokeh, waarbij de onscherpte om je onderwerp heen lijkt te draaien. Dat kan juist een artistiek effect geven.
Handige tip: Met speciale ‘bokeh filters’ of zelfgemaakte kartonnen figuren kun je zelfs stervormige of hartvormige bokeh maken. Leuk voor feestelijke of romantische foto’s. Dit kun je ook zelf doen met een stukje papier en een schaar. Verderop in dit artikel laat ik je zien hoe je dat doet.
8. Fotografeer op het juiste moment bij bokeh fotografie
Zacht licht, zoals tijdens het gouden uur vlak na zonsopkomst of voor zonsondergang, zorgt voor extra sfeer en zachtheid in je beeld. Combineer dat met een open diafragma en je hebt gouden bokeh. Ook regenachtige avonden in de stad kunnen verrassend mooie bokehbeelden opleveren door de reflecties van neonlicht of autolampen.
Is bokeh het zelfde als scherptediepte?
Niet helemaal. Scherptediepte is het technische begrip: het gedeelte van je foto dat scherp is. Bokeh gaat over de kwaliteit van het onscherpe deel. Je kunt dus een kleine scherptediepte hebben, maar nog steeds een bokeh die niet zo fraai is – of andersom.
In de bokeh fotografie probeer je beide elementen bewust te gebruiken: je stelt scherp op je onderwerp, maakt de rest onscherp, en zorgt dat die onscherpte visueel aantrekkelijk is.
Bokeh fotografie met figuurtjes
Normaal gesproken zijn bokehbollen rond in het midden van de foto en worden ze wat ovaal of maanvormig naarmate je verder van het centrum komt. De vorm van de bokeh kun je echter aanpassen met een simpel trucje. Door een papiertje met een figuurtje erin voor je lens te plaatsen, veranderen de bokehbollen in de vorm van dat figuurtje. Dit werkt als volgt:
- Neem een vel papier en leg de voorkant van je lens erop. Trek met een pen of potlood een cirkel om de lens heen.
- Vouw het papier dubbel en knip een figuurtje uit het midden van de cirkel, bijvoorbeeld een hartje, sterretje of kerstboom.
- Knip vervolgens de cirkel uit langs de rand die je hebt getekend.
- Plaats het papier tegen de voorkant van je lens en bevestig het. Zorg ervoor dat het papier stevig tegen de lens zit voor het beste resultaat.
Het effect werkt het mooist met een ingezoomde lens. Soms moet je de foto achteraf wat bijsnijden om te voorkomen dat het papier in beeld komt. Na wat experimenteren met de grootte van het figuurtje zul je zien dat de bokehbollen in de achtergrond veranderen in prachtige vormen, wat je foto een uniek en creatief effect geeft. Hieronder het resultaat.
Ga zelf aan de slag met bokeh fotografie
Bokeh fotografie is een van die stijlen waar je als fotograaf echt je eigen draai aan kunt geven. Het is technisch én creatief, subtiel én spectaculair. En het mooiste is: je kunt er eindeloos mee experimenteren.
Dus pak je camera, stel je diafragma open, zoek dat mooie tegenlicht op en ontdek hoe verslavend het is om te ‘schilderen met onscherpte’. Voor je het weet ben je net zo verslaafd aan bokeh als ik.
